Definicja jaskry przez lata ulegała różnym modyfikacjom. Przez dłuższy czas powszechnie uważało się, że jaskra to choroba równoznaczna ze zwiększeniem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Dziś wiadomo, że do charakterystycznego uszkodzenia nerwu wzrokowego, a taka jest współczesna definicja jaskry, może dojść nawet przy ciśnieniu śródgałkowym mieszczącym się w granicach normy i przy braku jakichkolwiek objawów. Z tego powodu podkreśla się w medycynie konieczność regularnego wykonywania badań profilaktycznych w kierunku jaskry, gdyż jeśli pojawia się pogorszenie wzroku, zazwyczaj jest ono nieodwracalne.
Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie jaskry?
Jaskra może pojawić się u każdego, niezależnie od wieku i występowania dodatkowych czynników ryzyka. Częstość zachorowań na jaskrę rośnie jednak wraz z wiekiem – przekroczenie 40 r.ż., zgodnie z zaleceniami lekarzy okulistów, powinno skłonić do wykonywania badań przesiewowych w kierunku jaskry raz na dwa lata. Jeszcze częściej, bo raz do roku, powinny się przebadać osoby obarczone dodatkowymi czynnikami ryzyka zachorowania na jaskrę. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka jest dodatni wywiad rodzinny. Tak więc osoby, których rodzice lub rodzeństwo chorują na jaskrę, są od 2 do 4 razy bardziej narażeni na zachorowanie niż ludzie nieobciążeni tym czynnikiem. W Stanach Zjednoczonych zauważono, że znacznie częściej na jaskrę zapadają obywatele ciemnoskórzy, zaś badania populacyjne dotyczące świata wskazują, że Eskimosi i mieszkańcy wschodniej Azji cierpią z powodu jaskry szczególnie często. Warto wiedzieć ponadto, że silnym czynnikiem ryzyka jaskry są wady wzroku, zarówno krótkowzroczność, jak i nadwzroczność, ale także nadciśnienie tętnicze i o dziwo również niskie ciśnienie tętnicze, migreny, cukrzyca i przewlekłe stosowanie kortykosteroidów. Podkreśla się również niekorzystny wpływ palenia papierosów i spożywania alkoholu, jednak ewidentnych dowodów naukowych w zakresie tych czynników nie ma.
Ostatnio postuluje się nazywanie silnym czynnikiem ryzyka jaskry obecności podwyższonego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Jest to wyraźne podkreślenie, że wysokie ciśnienie śródgałkowe nie jest konieczne do pojawienia się jaskry oraz, że nie zawsze taki wzrost ciśnienia śródgałkowego jaskrę wywoła.
Jaki jest mechanizm rozwoju jaskry?
Mechanizm pojawienia się jaskry wiąże się ściśle z produkcją w oku tzw. cieczy wodnistej. Jest to płyn odżywczy dla struktur gałki ocznej, produkowany przez ciało rzęskowe. Ilość cieczy wodnistej podlega regulacji w taki sposób, by jego produkcja i odpływ były stałe. Za usuwanie cieczy wodnistej z oka odpowiedzialne są struktury nazywane siateczką beleczkowania, znajdujące się w tzw. kącie przesączania, przez które nadmiar płynu odpływa do kanału Schlemma i dalej do układu żylnego organizmu. Kąt przesączania natomiast jest to miejsce styku rogówki i tęczówki. U ludzi zdrowych kąt przesączania jest otwarty, a struktury odprowadzające ciecz wodnistą drożne. W rozwoju jaskry może dojść do zaostrzenia kąta pomiędzy tęczówką, a rogówką i zamykania się kąta przesączania (tzw. jaskra zamykającego się kąta), a w konsekwencji utrudnienia odpływu cieczy wodnistej. Często jednak jaskra rozwija się pomimo utrzymania otwartego kąta przesączania i wówczas w mechanizmie rozwoju jaskry zauważa się przytkanie struktur odpowiedzialnych za drenaż płynu. To właśnie w przypadku jaskry otwartego kąta najczęściej występuje jaskra bez wzrostu ciśnienia w gałce ocznej.
Dlaczego jest uszkadzany nerw wzrokowy?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Można jedynie się domyślać i snuć teorie, patrząc na czynniki ryzyka jaskry. Być może wzrost ciśnienia w gałce ocznej bezpośrednio uszkadza komórki siatkówki. Inne teorie mówią o uszkodzeniu pośrednim, np. przez zamknięcie naczyń krwionośnych i niedokrwienie struktur odpowiedzialnych za powstawanie i przekazywanie obrazu w oku. Zarówno nadciśnienie tętnicze, jak i cukrzyca w głównej mierze wywołują powikłania poprzez uszkadzanie właśnie naczyń krwionośnych, a ponadto pojawienie się niskiego ciśnienia tętniczego wśród czynników ryzyka jaskry, może promować teorię naczyniową. Rozwiązaniem zagadki częstszego występowania jaskry wśród niektórych grup etnicznych jest natomiast charakterystyczna budowa oczu ze spłyconą przednią komorą oka, co ułatwia zamykanie się kąta przesączania.
Co ciekawe, jedyną i skuteczną metodą poradzenia sobie z jaskrą, nawet tą z prawidłowym ciśnieniem śródgałkowym, jest obniżenie ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Można tego skutecznie dokonać poprzez środki farmakologiczne, w postaci kropli do oczu, wykonanie zabiegu laserowego lub operację w ramach chirurgii klasycznej. Jak widać możliwości leczenia jaskry jest wiele i każdy, u którego zostanie ona wykryta może liczyć na pomoc. Trzeba jedynie poddać się badaniom profilaktycznym i wcześnie ją zdiagnozować.
